Szkoły niepubliczne, w tym tzw. „społeczne” – uwagi ogólne
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe t.j. Dz.U.2024.737
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe szkoła może być szkołą publiczną albo niepubliczną. Może być ona zakładana i prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego, inną osobę prawną albo osobę fizyczną, przy czym jednostki samorządu terytorialnego mogą zakładać i prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne.
W konsekwencji ze względu na osobę, czyli tzw. organ prowadzący szkoły dzielimy na publiczne i niepubliczne. Wśród szkół publicznych wyróżniamy te, które prowadzone są przez jednostki samorządu terytorialnego oraz przez inne podmioty, tj. osoby – prawne i fizyczne. Natomiast szkoły niepubliczne są prowadzone przez osoby fizyczne i osoby prawne, ale inne niż jednostki samorządu terytorialnego.
Definicja szkoły niepublicznej
W świetle art. 14 ust.3 ustawy Prawo oświatowe szkołą niepubliczną niebędącą szkołą artystyczną jest szkoła, która w szczególności:
– realizuje programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego,
– realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne w okresie nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż łączny wymiar poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu;
– stosuje zasady klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, o których mowa w ustawie Prawo oświatowe;
– prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół publicznych;
– zatrudnia nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych, o których mowa wyżej posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych;
– stosuje organizację roku szkolnego ustaloną dla szkół publicznych.
Jak wynika z powyższego zadaniem szkoły niepublicznej jest realizacja tych samych podstaw programowych, które powierza się szkole publicznej oraz zatrudnianie nauczycieli posiadających takie same kwalifikacje, ale w pozostałym zakresie pomiędzy tymi typami szkół zachodzi szereg różnic.
Co wyróżnia szkoły niepubliczne?
– organ prowadzący (niepubliczny);
– odpłatność;
– przy zachowaniu tożsamej podstawy programowej swoboda w ustaleniu konkretnych zajęć i dodatkowych przedmiotów;
– szeroka autonomia tak w zakresie profilu (np. światopoglądowego), jak modelu organizacyjnego i funkcjonowania szkoły;
– swoboda organu prowadzącego albo samej szkoły (a zatem personalnie jej dyrektora) w określaniu zasad rekrutacji (swoboda przystępowania do powszechnej rekrutacji prowadzonej przez samorządy, brak związania jej terminami i zasadami, np. w zakresie punktacji przy ubieganiu się o przyjęcie do szkół ponadpodstawowych);
– związanie rodziców/opiekunów prawnych ze szkołą cywilnoprawną umową o kształcenie, co skutkuje możliwością jej rozwiązania przez szkołę oraz „usunięciem” ucznia ze szkoły;
– decentralizacja;
– zasadą jest zatrudnianie nauczycieli wyłącznie na podstawie stosunku pracy, a zatem w szczególności w zakresie czasu pracy i wynagrodzenia stosuje się do nich przepisy obowiązujące dla każdego innego pracownika, tj. wynikające z Kodeksu pracy;
– wyłączenie (poza wyjątkami) do zatrudnienia nauczycieli przepisów Karty Nauczyciela, co poddaje ich zatrudnienie regułom ogólnym rynku pracy;
– szkoły niepubliczne nie mają w sensie prawnym samodzielnego „bytu”, nie są ani osobami prawnymi ani też jednostkami organizacyjnymi pozbawionymi osobowości prawnej, ale wyposażonymi w podmiotowość prawną;
– w konsekwencji w przypadku szkoły niepublicznej pracodawcą jest osoba (organ) prowadząca, a dyrektor szkoły (o ile nie jest jednocześnie organem prowadzącym) wykonuje czynności w imieniu pracodawcy po upoważnieniu przez osobę prowadzącą;
Rodzaje szkół niepublicznych
Ustawa prawo oświatowe nie wprowadza rozróżnienia szkół niepublicznych ani też nie definiuje pojęcia „szkoła społeczna” oraz „szkoła prywatna”. W art. 8 ust. 1 stanowi jedynie, że szkoła może być placówką publiczną albo niepubliczną. Podział na szkoły społeczne oraz prywatne opiera się na kryterium założyciela oraz „misji”.
– szkoły prywatne: zakładane są przez osoby fizyczne i prawne. W istotę ich prowadzenia wkalkulowane jest osiąganie zysku. Osobą decyzyjną jest właściciel.
– szkoły społeczne: zakładane są osoby fizyczne oraz prawne, tj. przez stowarzyszenia, organizacje społeczne, fundacje, spółki. Najczęściej przez stowarzyszenia oraz organizacje społeczne, a zatem „podmioty społeczne”. Założyciele szkół społecznych deklarują działalność „misyjną”, „edukacyjną”, a środki uzyskane w związku z prowadzoną działalnością przeznaczane są wyłącznie na funkcjonowanie szkoły. Organ prowadzący nie czerpie zysku.
Genezy samej nazwy „szkoła społeczna” upatruje się w tym, iż:
– w początkowym okresie powstawania tego typu szkół ich założycielem najczęściej było Społeczne Towarzystwo Oświatowe (STO), a większość szkół tworzonych przez ten podmiot w swojej nazwie zawierała określenie „społeczna”,
– szkoły te nierzadko powstają/powstawały z inicjatywy społecznej rodziców i zakładały ich aktywny udział w funkcjonowaniu tej placówki.
Gros tzw. „szkół społecznych” zakładanych jest przez stowarzyszenia, czyli dobrowolne, samorządne trwałe zrzeszenia opierające swą działalność na pracy społecznej członków. Typowym przykładem takiego rodzaju szkoły jest szkoła zakładana przez stowarzyszenie rodziców. Stowarzyszenie zawiązywane jest w celach niezarobkowych, a pozyskane środki pieniężne przeznaczane są na cele statutowe szkoły.
Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 4 (pełna nazwa Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 4 Społecznego Towarzystwa Oświatowego w Poznaniu)
– prowadzone jest przez Samodzielne Koło Terenowe Nr 185 Społecznego Towarzystwa Oświatowego, a zatem przez stowarzyszenie;
– stowarzyszenie to wpisane jest Rejestru Stowarzyszeń Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000107176;
– Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 4 zarejestrowane jest w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych prowadzonym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej nr RSPO: 478149;
– stowarzyszenie jako podmiot nieprowadzący działalności gospodarczej wpisany jest w KRS do rejestru organizacji non-profit (nie do rejestru przedsiębiorców), posiada status OPP;
– źródła finansowania: ustawowa dotacja budżetowa, czesne, darowizny dla OPP, inne;
– nie ma obowiązku składania sprawozdań finansowych do KRS, natomiast przesyła je do Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego https://niw.gov.pl – tam w zakładce OPP – Sprawozdanie OPP – Przeglądanie sprawozdań, zajdziemy wprowadzenie do sprawozdania finansowego, bilans, rachunek zysków i strat, informację dodatkową za poszczególne lata działalności (obecnie do 2023 roku).
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U.2024.737)
- Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U.2020.2261)